Аркадий Чернышевич - Калiнiшын зяць (на белорусском языке)

• Название: Калiнiшын зяць (на белорусском языке)
• Автор: Аркадий Чернышевич
• Жанр: Русская классическая проза

---

Але Надзя не вярнулася.

Думкi пра Надзю, пра тое, што яна цяжарная, не давалi Раману спакою. Ён перабiраў у памяцi ўсе яе ўчынкi за апошнi час, i цяпер яны здавалiся яму не такiмi ўжо дзiкiмi. Ён знаходзiў iм апраўданне. Цяжарная! Ёй нездаровiцца, таму i злуецца. Яе трэба берагчы...

Раман не мог уявiць, што яго дзiця народзiцца i застанецца без бацькi, што ён нават не будзе мець магчымасцi i права зiрнуць на яго, пакуль яно не падрасце. Непакоiла Рамана i другое. Хiба Надзя не зможа выйсцi замуж? Маладая i прыгожая жанчына. Знойдзецца чалавек! Але той чалавек не будзе любiць яго дзiцяцi. I яго сын цi дачка пры жывым бацьку - сiрата. Горш чым сiрата...

Сэрца яго сцiскалася, калi ён уяўляў, што Надзю будзе цалаваць i абдымаць нехта другi.

I ён здаўся.

V

Калiнiха з дачкой дамаглiся таго, чаго жадалi. Яны сустрэлi Рамана стрымана, але радасна. Раман i сам быў рады, хоць i разумеў, што зрабiў нешта памылковае, не тое, што трэба.

У першыя днi ён адчуў сябе шчаслiвым. Цешча i жонка чым маглi дагаджалi яму. Прыемна было пасля работы ўключыць радыё, завесцi патэфон або проста легчы па канапу i пачытаць кнiжку. Раман працаваў цесляром. Яго брыгада будавала кароўнiк у другой вёсцы, таму на полудзень дадому ён не прыходзiў i, што рабiлася ў хаце без яго, не ведаў.

Прайшоў тыдзень. Аднойчы ў нядзелю Раман, як звычайна, прачнуўся рана. Была другая палова лютага. Ночы карацелi. Калi раман выйшаў на двор, на яго дыхнула наблiжэннем вясны. Ранак стаяў марозны, празрысты. На зеленавата-сiнiм небе ружавела зара. Са страхi звiслi кароценькiя ледзяшы. Раман зiрнуў на iх з замiлаваннем, яму захацелася, як у маленстве, збiць хоць адзiн i патрымаць у руках. Ён усмiхнуўся, саскочыў з ганка, схапiў кол i збiў. Яны пасыпалiся долу з ледзь чутным звонам. Ён падняў самы вялiкi. Холад апёк руку, яна аж прыстала да празрыстага ледзячка. I ледзячок, i празрыстая ранiца ўлiлi ў Рамана неймаверную радасць i бадзёрасць. Ён увайшоў у хату i ўключыў радыё. Грымнулi гукi гiмна, i ў гэты момант пачуўся злы голас цешчы:

- Усхадзiўся! Бач ты яго!

Голас быў не толькi злы. У iм чулася пагарда i знявага. I Раманава радасць i бадзёрасць знiклi.

- Рама-ан! - гукнула Надзя. - Рамано-ок, iдзi сюды.

Ён пайшоў нехаця.

- Сядзь, - горача прашаптала Надзя. Калi ён сеў, яна адкiнула коўдру, абхапiла рукамi яго шыю i гарачымi вуснамi ўпiлася ў яго вусны.

I Раман забыў пра ўсё на свеце.

Пасля снедання ён сабраўся наведацца да сваiх, але цешча папрасiла:

- Схадзi, Раман, параўнуй у хляве гной. Карова на цяленнi, яшчэ завалiцца.

Гэта было сказана не тонам загаду, а так проста i звычайна, як раней гаварыў бацька, i ў нейкай меры сцерла непрыемны асадак.

Першы раз Раман адчынiў Калiнiшын хлеў. На яго дыхнула цяплом i пахам перапрэлага гною. Хлеў быў раздзелены на некалькi частак. У адной стаяла вялiзная пярэстая карова. У другой ляжалi два здаравенныя парсюкi. У трэцяй пяць авечак. Карова была гладкая, парсюкi сытыя, на авечках блiшчала воўна... "Чым яна iх кормiць?" - падумаў Раман пра цешчу. Ён управiўся ў хляве i вырашыў зiрнуць у пуню. Колькi там сена? Але на дзвярах пунi вiсеў замок. "Значыць, не давяраюць". Ён пайшоў у хату i ў сенях пачуў голас Надзi. Яна была ў стопцы i клiкала яго. Раман зайшоў. Надзя стаяла, схiлiўшыся над кублам.

- Зiрнi, колькi ў нас сала.

I Раман зiрнуў. Кубел быў поўны.

- Гэты яшчэ не пачаты. А з гэтага бяром. - Яна адчынiла другi кубел. Бачыш, яшчэ i паловы не з'елi.

"У гэтай хаце з голаду не памрэш", - падумаў Раман.

- А вунь, бачыш? Каўбасы i кумпякi! - яна паказала ўгору.

Ён задраў галаву i пачаў лiчыць, колькi там гэтых каўбас i кумпякоў. Так i не падлiчыў, зблытаўся.

- Раман! - гукнула Надзя. - Кiнь лiчыць! Падыдзi блiжэй. - Яна з канiстры налiвала ў кубак нейкую вадкасць.

- Пакаштуй, Раман, - сказала яна, падаючы яму кубак.

- Што гэта?

- А ты пакаштуй! Напрацаваўся, бедненькi, а сёння ж нядзеля. Ну-у, Раман! Хiба ты не мужчына!

I Раман выпiў. А потым ужо ў хаце ён насiў Надзю на руках, абдымаў, прыцiскаў да грудзей i паўтараў бесперапынна:

- Жоначка мая дарагая... У нас дзiцятка будзе? Каго ты хочаш, сына цi дачку?

- Сы-ына, Рамано-ок!

- А я дачку.

Падвечар, калi Раман звалiўся на канапу i заснуў, у Калiнiшынай хаце амаль не зачынялiся дзверы. Калiнiха з Надзяй адмервалi з канiстраў i грэлак паўлiтроўкi i лiтроўкi, акуратна падлiчвалi выручку.

Раман прачнуўся на шарай гадзiне. У хаце ўжо гарэла лямпа. За сталом сядзелi двое: Мiкiта Бычок i Стась Парахня. На стале стаяла бутэлька самагонкi, мiска шаткаванай капусты i ляжалi гуркi.

- А-а! - прывiтаў яго Мiкiта Бычок, плюгавы чалавек з васпаватым тварам. Ка-алiнiшын зя-яць! Здароў, здароў!

Стась Парахня, чорны, як крумкач, з нейкай дзiўнай, падстрыжанай пад машынку бародкай, ужо налiваў шклянку.

- Што, Раман, блiжэй, блiжэй!

- Не хачу я, хлопцы.

- Што? Ну, Раман, чаго там? Садзiся! - з гонарам i строгасцю прамовiў Стась. - Я з тваёй цешчай даўно сябрую. Будзем сябрамi i з табой. Я рады, што ў гэтай хаце ёсць мужчына.

Стась Парахня, увогуле маўклiвы i пануры, выпiўшы чарку, рабiўся гаваркiм i кожны сказ пачынаў са слова "што".

- Што ў гэтай хаце ёсць мужчына... Што з iм можна пасядзець i пагутарыць. Што ты, брат, малайцом! - Ён падмiргнуў Калiнiсе - i на стале з'явiлася другая бутэлька.

- Што, брат, Мiкiта, плацi за сваю долю.

- Я? Я заплачу! У Мiкiты Бычка ёсць!

I Мiкiта засунуў руку ў кiшэню сваiх старых, мо сотню разоў латаных штаноў, абмацаў сваю бравэрку i нашкроб пяць рублёў.

- Што добра, то добра, - сказаў Стась Парахня. - На гэтыя бяром яшчэ чвэртку.

I на стале апынулася чвэртка.

Што было потым, Раман не ведаў. Ён толькi памятаў, што Мiкiта Бычок, гэтае паскудства, абiбок i злодзей, лез да яго цалавацца, абдымаўся i крычаў:

- Малайчына, Калiнiшын зяць! Ты не дурань. Н-не! Ты не дурань.

- Сынок, - сказала яму назаўтра Калiнiха, - у нас сена канчаецца. Папрасiў бы ты ў старшынi, каб выпiсаў якi цэнтнер.

Такая просьба не спадабалася Раману. Раней у хаце нiколi не было гутаркi пра сена. Аднак, iдучы дамоў, ён зайшоў у канцылярыю калгаса. Там, акрамя старшынi, нiкога не было. Пажылы, сiвавусы бухгалтар, не ўзнiмаючы галавы, нешта мармытнуў у адказ на прывiтанне Рамана. Старшыня, вiдаць, сабраўся некуды iсцi. Гэта быў чалавек гадоў сарака, нiзкi, але не тоўсты, вузлаваты i не надта рухавы.

- Кажаш, сена, - прамовiў ён, зiрнуўшы на Рамана. - У Калiнiхi, выбачай, у тваёй цешчы, павiнна быць сена. Яна ж i ў ляснiцтве нямала накасiла. Ты, вядома, гэтага не ведаеш, увосень толькi з армii вярнуўся, а ў нас шмат гутаркi было праз гэтае сена. Парахня Стась ёй даў сенажаць, а Мiкiта Бычок касiў. У нас жнiво было, гарачы час, а твая нi адна ў поле не выйшла.

Раман пачырванеў.

- Ты тут, вядома, нi пры чым, аднак скажы мне, чаму твая жонка на работу не ходзiць? Што яна хварэе, цi што?

Не ведаў старшыня, што сам падказаў Раману, як выкруцiцца.

- Хварэе, Мiкалай Пятровiч.

- Гм. Дык ты лячы яе. Што гэта за жонка, калi хварэе. Маладая хварэе, а як пастарэе, тады што? Будзеш нi халасцяк, нi ўдавец.

- Павязу ў бальнiцу...

- Вязi. А наконт сена што табе сказаць. Не выпiшу я табе сена, а саломы калi ласка. Цэнтнера паўтара дадзiм. Сцяпан Андрэевiч, - сказаў бухгалтару, выпiшы Раману саломы.

Бухгалтар нарэшце ўзняў галаву, зiрнуў злоснымi калючымi вачыма i на Рамана, i на старшыню i забурчаў:

- Гэтым Калiнiхам вечна мала... Можа пшанiцы цэнтнеры два выпiсаць?..

- Пiшы, пiшы, Сцяпан Андрэевiч, - падагнаў яго старшыня i зноў звярнуўся да Рамана: - Скажы праўду, Раман, як ты прыжываешся на гэтым хутары?

- Пакрысе, Мiкалай Пятровiч...

- Пакрысе, кажаш. Глядзi, не ўкацiся ў гразь. Я тут год працую, але трохi ведаю пра тваю цяперашнюю сям'ю. Кепскае людзi гавораць...

Раман хацеў пярэчыць.

- Не крыўдуй. Я з табою па-таварыску гавару. Ведаю, што табе непрыемна. Ты, брат, перавыхоўвай iх. Вядзi сваю лiнiю i не паддавайся. А хутары мы хутка лiквiдуем. Цябе першага ў вёску перасялю. Згодзен?

- Згодзен!

- Ну дык трымайся.

Раман iшоў дамоў, i супярэчлiвыя думкi блыталiся ў яго галаве: "Лёгка гаварыць старшынi, - думаў ён. - А каб паставiў яго на маё месца..." Ён нёс у кiшэнi паперку на атрыманне саломы i загадзя ведаў, як абурыцца цешча, што не выпрасiў сена. Але, на вялiкае здзiўленне, цешча не абурылася, а ўзрадавалася.

- Саломы? - перапытала яна. - Паўтара цэнтнера! Ну малайчына, сынок! Подсцiлу няма, парсюкi i карова хутка ў гнаi будуць плаваць.

- Подсцiлу? - здзiўлена запытаў Раман. А ён думаў, што i сапраўды няма чым кармiць карову.

- Вядома ж подсцiлу, - адказала яму Калiнiха. - Без подсцiлу, сынок, i гною не будзе, а без гною на гародзе нiчога не вырасце.

Раман прамаўчаў, хоць у грудзях у яго ўсё кiпела.

- Рамано-ок! - гукнула яго Надзя. - Iдзi глянь, што я табе купiла!

Раман падышоў. Надзя трымала ў руках наручны гадзiннiк. Раман зiрнуў на яго, i яму здалося, што ён недзе бачыў гэты гадзiннiк з чорным цыферблатам i ружай вятроў.

- Дзе ты яго ўзяла?

- Купiла.

- У каго?

- Рамано-ок! Я ж не ўкрала... Чалавек прадаваў, а я купiла. Дай я надзену табе яго на руку.