Кузьма Черный - Пачуццi (на белорусском языке)

• Название: Пачуццi (на белорусском языке)
• Автор: Кузьма Черный
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Чаму гэта я пра гэта думаю i нашто гэта я ўспамiнаю? - сказаў сам сабе моцна Андрэй. - Нiхто нiколi пра гэта не думае i стараецца не ўспамiнаць.

Але гэта толькi сказаў ён, сам жа не мог адагнаць думак гэтых ад сябе, ды i не хацеў адганяць. Нават была яму нейкая як бы асалода ў гэтым, што так моцна варушыў ён, хоць i не наўмысня, сваю душу. Нават хацелася абвiнавацiць сябе ў тым, што дазволiў ён усяму таму адбыцца, хоць тут ужо, разам з тым, была свядомасць - што ж мог зрабiць ён? I тады патроху пачаў ён адганяць ад сябе ўсе гэтыя перажываннi, бо ў адну хвiлiну нейк уявiў сабе, што нешта iншае тут трэба, хоць яно i будзе мець пачаткам сваiм усю гэтую вастрату i тонкасць. Ён ужо стараўся думаць аб тым, што неўзабаве павiнна быць пiсьмо з дальняга горада, куды ён напiсаў свайму земляку аб тым, што хоча пераехаць у горад. Але думкi аб гэтым не маглi доўга плысцi спакойна i роўна. Бо верх бралi пачуццi, непакойныя i вельмi ж узбуджаныя. I як нi стараўся ён узбiцца на звычайны настрой, нiяк не мог. А тут пачаў канчацца дзень, i прыйшла аднекуль сястра - маладая i вясёлая. Дзiўна было яму думаць, што, гледзячы на яе, яшчэ горш нейк сумна яму стала. Але разам з тым яшчэ адчуў ён, што гэта была ў iм нейкая адмысловая, а можа i ўсiм прыналежная сiла, якая хоць i так выяўляецца, але здольная ўзняць чалавека да непераможнай дзейнасцi. Тады нейк не так востра мучыўся ён сваiмi перажываннямi. I, сказаўшы некалькi нязначных для сястры i глыбокiх для яго самога слоў, ён выйшаў з хаты. Там меншы брат распрагаў каня i пачаў расказваць яму, як у горадзе пад вечар быў, мусiць, пажар, бо вельмi ж многа ў тым баку паднялося нейкага чорнага дыму; i ён надзвычайна так нейк, як нiколi, быў рад братавай гаворцы. Не трэба было таму помачы, а ён памог яму выпрагчы каня. Пасля пастаяў ён каля сцяны, пакуль брат пайшоў у хату, i сам падумаў аб тым, што як гэты самы брат быў меншы i не было ў яго нейк раз ботаў, ён замаразкамi ездзiў заворваць поле босы, i тады заўсёды ногi былi ў яго папрабiватыя i ў нейкiх струпах... Тады ўжо не мог ён нiчога зрабiць з сабою - пералез ён паволi цераз жардзяны плот, пайшоў пад жоўтыя клёны, лёг там на вiльготную зямлю, прыпаў да яе тварам i заплакаў...

Тады стала ясна яму, што гэта ўсё ў яго не ад цыганскае дзяўчыны...

Адтуль ён вярнуўся позна. Нейк лёгка стала яму. Сплыло ўсё; чыстата стала ў iстоце i кволасць да ўсяго. Сястра i брат клалiся спаць. Брат курыў i сядзеў каля стала, гойдаючы босымi нагамi, а сястра весела расказвала, як у суседа Юстына адарвалася ў хаце вешала з тытунём i стукнула яму па галаве. I Андрэй ужо сам смяяўся i памог сястры выказаць думку аб тым, што б гэта тады было, каб вешала было цяжэйшае. Пасля гэтай гаворкi стаў у яго на кароткi час зусiм звычайны кожнадзённы настрой, толькi чуласць была незвычайная ды яшчэ моцнае адчуванне, што яму нешта рупiць, як бы мяшае чаму, некуды цягне яго, i тады, пасядзеўшы трохi, успомнiў раптам пра цыганскую дзяўчыну. Цяпер думаў аб ёй нейк iначай; самы працэс думкi быў нейкi цвёрды i вызначаны розумам, хоць вельмi востры ад пачуццяў. Тады ён хутчэй узяў падушку i кажух i пайшоў спаць на сена ў гумно. Там, у цiшы, стала патрэбным яму раптам гаварыць з кiм-небудзь, выказаць каму ўсё, што можна толькi выказаць, i яшчэ адчулася iм нейкая тая вялiкая адзiнота i размах, якiя бываюць у асеннiя месячныя ночы. Доўга не мог ён заснуць, пакуль аж не пачалi недзе спяваць пеўнi. I як пачаў драмаць, нервова пачала спець у яго ўпэўненасць у патрэбе заўтра iсцi да цыганоў. Прычына гэтага была вядома, але рэальны пункт - чаго? - не быў аформленым... Так ён i заснуў.

III

Гэта тады брат цыганскае дзяўчыны стаяў на беразе рэчкi. Тады Андрэй не прымецiў гэтага, а цяпер падумаў, што гэта няйначай так. Было гэта назаўтра таго дня. Ён тады пайшоў на работу, i зноў астаўся на беразе адзiн пасля ўсiх, i стаяў пад вечар i думаў, што ў гэтага цыгана нейкiя такiя вочы, цi можа гэта яны здаюцца такiмi i ў яе, i ў яго здалёк. Цяпер яму было толькi нейк здзiўлёна, як гэта мог ён учора паддацца такiм настроям i нават плакаць, што нiколi не бывае, - i гэта пасля адчуванняў аб той цыганскай дзяўчыне. I ў самога перад сабою нейк як бы нядобра было яму за ўчарашнюю слабасць. I яшчэ падумаў ён, што ўсё, нават варанае зелле, можа ўзварушыць у чалавеку буры...

Тым часам пачаў ён глядзець пiльна на той бераг i заўважыў, што там больш пуста, як учора. Стаялi ўсяго дзве будкi, i то нейк наводшыбе адна ад аднае. Не вiдно было i коней, i толькi нешта малое - дзяўчынка цi хлапчук, трудна было прымецiць здалёк - забаўлялася тым, што, лежачы на спiне, перабiвала па грызенай траве голымi нагамi.

Нейк аж зусiм весела стала Андрэю, i пасля заўважыў ён, што з-за будкi выйшла мужчынская постаць. Ён пазнаў таго ўчарашняга цыгана. Той нешта загаварыў, малы падняў галаву i нешта адказаў. Гэтыя словы здалiся Андрэю як "ла-ла-ла-ла".

Андрэй весела ўсмiхнуўся, i нават хацелася яму падмаргнуць каму-небудзь цi куды-небудзь; ён весела пачаў пераходзiць на другi бок рэчкi. А цыган сядзеў ужо над самай вадою i перакусваў двума пярэднiмi зубамi саломiнку.

"Што яму скажу?" - падумаў Андрэй.

- Табак маеш? - гукнуў цыган.

- Маю.

- Д-дай, будзь ласкаў.

- Можна.

- А можа многа маеш, дык я куплю.

- Няма.

- Я добра заплачу.

- Дык няма ж.

Андрэй быў рад гэтай гаворцы i сеў на беразе.

- От у вас тут учора весела было, я аж заслухаўся з таго берага, сказаў ён цыгану. - Чаму сягоння цiха?

- Няма. Паехалi ўжо.

- Хто?

- Музыканты нашы... i спявачкi.

- Куды?

-А я не ведаю. Пайшлi ранiцаю ў горад, а адтуль, кажуць, некуды выехалi. Некуды iграць на зiму нанялiся, мусiць.

Тады раптам адчуў Андрэй нейкi страх перад тым, што гэта ж i тая дзяўчына, мусiць, паехала. Тады стала ясна яму, якi смутак вялiкi ў яго па ёй.

- Тут учора адна вельмi ж скакала.

- Тая яшчэ тут.

- Не паедзе?!

- Паедзе зараз. Яна скакаць i спяваць добра можа. Ого! Хто лепш за яе скача! У горадзе так не ўмеюць скакаць, i яна паедзе туды. Яна артысткай хоча быць... Гэта сястра мая, Нонна...

Апошнiя словы сказаў ён з нейкаю гордасцю, а Андрэй успомнiў, як летам ездзiў ён у горад купляць патрэбныя яму кнiжкi, быў у тэатры i бачыў там на цеснай сцэне танец, шырэйшы за ўсякiя дзiкiя прасторы.

Цыган нешта заспяваў сабе пад нос, а Андрэй пачаў рваць вяршкi з аеру i кiдаць у ваду.

- Слаўная дзяўчына, - сказаў ён раптам, не ведаючы, што яму гаварыць.

Цыган з-пад iлба нейк непрыветлiва глянуў на яго, i голас яго перайначыўся, стаў нейкiм трохi варожым:

- А табе што?

- Мне што?

- Але.

- Што ж мне?! Мне нiчога. Хiба я павiнен гаварыць, што яна няслаўная, калi яна слаўная.

- А ты як жа гэта ведаеш?

- А можа i не, чорт яго ведае.

- То ты чаго ўжо кiнуўся ў другi бок?

Андрэй паглядзеў на цыгана i падумаў: "Што мне гаварыць з iм i нашто гэта я з iм гавару... I што для мяне яго сястра?! Хiба патрэбна мне думаць аб гэтым. Яна так жа далёка ад мяне, як i я ад яе. Яна недаступна мне, як i я ёй, i думкамi нашымi, i настроямi..."

Яны яшчэ раз удвух закурылi, i цыган падняўся, моцна пацягнуўся i пазяхнуў... Паказалася з-пад чорнай жакеткi сiняя суконная камiзэлька з залатым тоўстым ланцужком i цацкамi ад гадзiннiка, i ад гэтага постаць яго стала нейкай вельмi ж адмысловай на гэтым зялёна-пажоўклым нiзкiм беразе.

- Табе трэба iсцi куды? - сказаў Андрэй.

- Куды мне трэба iсцi?! - задумаўся цыган i, памаўчаўшы, сказаў: Пайсцi на дарогу, там нашы ехаць павiнны...

I яны ўдвух перайшлi на другi бок рэчкi i абодва пайшлi ў розныя бакi, холадна нейк развiтаўшыся... Раней дык цiкавiў Андрэя гэты чалавек, а гэта нядобра ўжо было быць з iм разам. Раней цiкавiў як брат тае дзяўчыны, а цяпер за гэтым жа стаў нейкiм варожым. Андрэй адышоўся трохi, пасля азiрнуўся, каб упэўнiцца, цi далёка ён. Яго не было ўжо вiдно, i Андрэй з трывогаю ад нервовага ўзбуджання вярнуўся назад. Ён пiльна паглядзеў на той бераг, на тыя палатняныя будкi. Цiхiя i ў адзiноце стаялi яны. Вакол iх скрозь быў роўны i нiзкi поплаў, згрызены i пажоўклы, налева жаўцелi кусты, а направа i проста роўнасць даходзiла далёка да сiняй нiзкай iстужкi - можа лесу, а можа хмар. Было блiзка некалькi не згрызеных жывёлаю кустоў, некалькi лапiн ад вогнiшчаў i далёка наводшыбе блiшчаў пад жоўтым сонцам белы конскi чэрап, высахшы i струхлеўшы пад вятрамi. Гэта была вялiкая задуменнасць, як бы ўвасабленне нейкай фiласофii прастораў свету... Уяўлялася нейк, што тут павiнна была быць высокая трава, горача i страшна ясна свецiць сонца i дзьме гарачы вецер. I пад ветрам гэтым трава будзе спяваць цiхiя i задумёныя песнi над конскiм чэрапам. I мелодыя гэтая будзе закалыхваць усю зямлю, пакуль не з'явiцца на ёй чалавек i не засмяецца над законамi гэтай мелодыi...

"Гэта ж Нонна яна завецца", - набегла раптам у Андрэя думка, i ён нейк па-дзiцячаму ўсмiхнуўся...

I пэўна, што не мог разабрацца ён, што гэта з iм робiцца.

IV

...Гэта зямля, а гэта дарога на ёй... Ноччу зоры i трава халодныя... Вiдны людзi, часам больш iх, часам менш, i нечым i нейк жывуць яны... I там далей таксама гэта ёсць, i калi я буду там, то буду там усё гэтае бачыць, а тут гэта ўсё застанецца таксама. Наперадзе нешта будзе, цяпер жа сонца свецiць, i шырокi поплаў жоўты ад яго. I журботна нейк ад таго, што стала пуста i глуха, як паехалi ўсе...